PROBLEM 1. Czy przeniesienie z oddziału przygotowawczego do ogólnodostępnego uprawnia do nauki języka polskiego?

Możliwość korzystania z dodatkowych lekcji języka polskiego nie jest uzależniona od tego, czy uczeń uczęszcza do oddziału przygotowawczego, czy też ogólnodostępnego. W aktualnym stanie prawnym dodatkowe godziny języka polskiego przysługują uczniom z Ukrainy spełniającym obowiązek szkolny lub obowiązek nauki w polskiej szkole, którzy przybyli do Polski w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy.

W roku szkolnym 2021/2022 oraz w roku 2022/2023 dodatkowe zajęcia lekcyjne z języka polskiego, o których mowa w § 17 ust. 1 rozporządzenia z 23 sierpnia 2017 r., dla uczniów będących obywatelami Ukrainy, są prowadzone indywidualnie lub w grupach liczących nie więcej niż 15 uczniów, w wymiarze pozwalającym na opanowanie języka polskiego w stopniu umożliwiającym udział w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych, nie niższym niż 6 godzin lekcyjnych tygodniowo.

Mogą z nich korzystać uczniowie podlegający obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, którzy nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki.

Zwiększenie w porównaniu z dotychczasowym stanem liczby godzin dodatkowych zajęć języka polskiego dotyczy uczniów będących obywatelami Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Art. 2 ust. 1 przywołanej ustawy stanowi zaś, iż jeżeli obywatel Ukrainy przybył legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od 24 lutego 2022 r. do dnia określonego w przepisach wydanych na podstawie ust. 4 i deklaruje zamiar pozostania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jego pobyt uznaje się za legalny w okresie 18 miesięcy licząc od 24 lutego 2022 r. Wynika więc, że przepis ten nie dotyczy uczniów obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski przed 24 lutego 2022 r. 

Nowelizacja ustawy Prawo oświatowe, które weszła w życie 1 września 2022 r., określa czas korzystania z tych zajęć na 24 miesiące (art. 165 ust. 7 ustawy Prawo oświatowe).

PROBLEM 2. Czy zajęcia dodatkowe z języka polskiego dla uczniów obywateli Ukrainy w jednej grupie w ilości 6 godzin może prowadzić 2 nauczycieli? Jakie kwalifikacje musi mieć nauczyciel, by prowadzić te zajęcia?

Zajęcia te powinny być powierzone jednemu nauczycielowi. Odnośnie kwalifikacji do prowadzenia dodatkowych zajęć lekcyjnych z języka polskiego dla uczniów niebędących obywatelami polskimi należy kierować się ogólnymi przepisami dotyczącymi kwalifikacji wymaganych od nauczycieli. Najprościej rzecz ujmują, zajęcia te może prowadzić nauczyciel, który posiada kwalifikacje do nauczania języka polskiego w danym typie szkoły, a w przypadku młodszych uczniów także nauczyciele posiadający kwalifikacje do prowadzenia zajęć z edukacji wczesnoszkolnej. Jeśli brak jest takiego nauczyciela to można ewentualnie skorzystać z przepisu art. 10 ust. 9 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela i z uwagi na istniejącą potrzebę wynikającą z organizacji pracy szkoły, wystąpić do właściwego miejscowo kuratora oświaty z wnioskiem o wyrażenie zgody na zatrudnienie do prowadzenia tych zajęć nauczyciela nieposiadającego wymaganych kwalifikacji.

W roku szkolnym 2022/2023 dodatkowe zajęcia lekcyjne z języka polskiego, o których mowa w § 17 ust. 1 rozporządzenia z dnia 23 sierpnia 2017 r., dla uczniów będących obywatelami Ukrainy, o których mowa w § 1, są prowadzone indywidualnie lub w grupach liczących nie więcej niż 15 uczniów, w wymiarze pozwalającym na opanowanie języka polskiego w stopniu umożliwiającym udział w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych, nie niższym niż 6 godzin lekcyjnych tygodniowo.

PROBLEM 3. W placówce przebywa 5 dzieci ukraińskich w klasach 1, 4, 6 i 8. Ile godzin tygodniowo powinno mieć każde dziecko zajęć dodatkowych z języka polskiego? Czy możemy połączyć wszystkie dzieci razem w jednej grupie w której ilość godzin języka polskiego będzie wynosiła 6?

W aktualnym stanie prawnym nie ma możliwości prowadzenia dodatkowych godzin języka polskiego w klasach łączonych poza oddziałami przygotowawczymi (§ 11a ust. 1 rozporządzenia MEiN z 21 marca 2022 r. w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy).

Zgodnie z przywołanym przepisem w roku szkolnym 2022/2023 dodatkowe zajęcia lekcyjne z języka polskiego, o których mowa w § 17 ust. 1 rozporządzenia z 23 sierpnia 2017 r., dla uczniów będących obywatelami Ukrainy są prowadzone indywidualnie lub w grupach liczących nie więcej niż 15 uczniów, w wymiarze pozwalającym na opanowanie języka polskiego w stopniu umożliwiającym udział w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych, nie niższym niż 6 godzin lekcyjnych tygodniowo. Mogą z nich korzystać uczniowie podlegający obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, którzy nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki.

Jak wynika z przywołanych przepisów nie dopuszczają one prowadzenia dodatkowych zajęć lekcyjnych z języka polskiego w klasach łączonych. Przepis § 16 ust. 6 rozporządzenia MEN z 23 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw stanowi, że w oddziale przygotowawczym dopuszcza się organizację nauczania w klasach łączonych odpowiednio dla klas:

1)      I-III szkoły podstawowej,

2)      IV-VI szkoły podstawowej,

3)      VII i VIII szkoły podstawowej,

4)      I i II liceum ogólnokształcącego, klas I-III technikum i branżowej szkoły I stopnia,

5)      III i IV liceum ogólnokształcącego i klas III-V technikum.

W oddziale przygotowawczym jest więc możliwość kształcenia w klasach łączonych również języka polskiego (§ 16 ust. 9).

PROBLEM 4. Czy dodatkowe godziny języka polskiego dla uczniów z Ukrainy są dla nich obowiązkowe, czy uczeń ma prawo odmówić udziału w tych lekcjach? Jeżeli może odmówić to jak należy dokumentować ten fakt? I czy jeżeli poziom znajomości języka jest bardzo zróżnicowany, to czy szkoła może zorganizować zajęcia dodatkowe z języka polskiego w podziale na grupy: gdzie nauka dotyczy podstaw porozumiewania się w języku polskim oraz zajęcia z języka polskiego jako lekcji dodatkowych wspomagających realizację podstawy programowej z tego przedmiotu?

Dodatkowa bezpłatna nauka języka polskiego dla osób niebędących obywatelami polskimi, podlegających obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki jest ich prawem nie obowiązkiem. Jest więc dobrowolna - art. 165 ust. 7 ustawy Prawo oświatowe stosuje się do wszystkich uczniów niebędących obywatelami polskimi, podlegających obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauk niezależnie od tego kiedy zostali zapisani do polskiej szkoły.

Zgodnie z przywołanym przepisem osoby niebędące obywatelami polskimi, podlegające obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, które nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki, mają prawo do dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego nie dłużej niż przez okres 24 miesięcy.

Dodatkową naukę języka polskiego dla tych osób organizuje organ prowadzący szkołę. Uprawnienie to dotyczy również osób będących obywatelami polskimi, podlegających obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, które nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki. Przepisy te stosuje się do wszystkich uczniów niebędących obywatelami polskimi, podlegających obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauk niezależnie od tego kiedy zostali zapisani do polskiej szkoły. W myśl § 17 ust. 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw - mogą z nich korzystać uczniowie podlegający obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, którzy nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki. Obowiązkowy wymiar tych zajęć określono na minimum 2 godziny tygodniowo. Zwiększenie liczby godzin dodatkowych zajęć języka polskiego do co najmniej 6 w tygodniu dotyczy uczniów będących obywatelami Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Z treści przywołanych przepisów wynika więc, że przepis ten nie dotyczy uczniów obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski przed dniem 24 lutego 2022 r. 

Zajęcia to mogą być prowadzone indywidulanie lub w grupach liczących nie więcej niż 15 uczniów. Przepisy nie dopuszczają prowadzenia dodatkowych zajęć lekcyjnych z języka polskiego w klasach łączonych w oddziałach ogólnodostępnych. Jest to możliwe jedynie w oddziałach przygotowawczych (§ 16 ust. 6 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw). W mojej opinii można ewentualnie zorganizować te zajęcia w grupie międzyoddziałowej. Brak jest przepisów dotyczących zasad dotyczących ustalania składu tych grup. Wiele zależy zatem od możliwości kadrowych, którymi dysponuje szkoła oraz decyzji organu prowadzącego, który jest odpowiedzialny za organizację tyh zajęć.

Ponieważ zajęcia te są dobrowolne należy sporządzić wykaz uczniów, którzy chcą skorzystać z dodatkowych lekcji języka polskiego. Podejmując działania w związku z tymi zajęciami trzeba pamiętać w jakim celu są one organizowane. Służą uczniom będących i niebędących obywatelami polskimi, podlegających obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, którzy nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki.

PROBLEM 5. Czy gmina ma obowiązek finansowania nauki języka polskiego dla uczniów-cudzoziemców w szkołach i placówkach niepublicznych? Jakie są wymagania i wytyczne w tym zakresie?

Gmina nie ma obowiązku finansowania nauki języka polskiego dla uczniów-cudzoziemców w szkołach i placówkach niepublicznych. Może ją jednak sfinansować na wniosek osoby prowadzącej szkołę. Praktyka wskazuje, że różne jest postępowanie gmin w kwestii  finansowania takiego wsparcia. Dlatego niezbędne jest ustalenie we właściwym terytorialnie  organie dotującym, czy szkoła otrzyma środki finansowe dla tych uczniów.

Punktem wyjścia do interpretacji są przepisy Rozdziału 7: „Kształcenie osób przybywających z zagranicy” ustawy Prawo oświatowe. Analiza przepisów art. 165 ust. 1 wskazuje, że kształcenie uczniów cudzoziemskich wg przepisów ustawy odbywa się tylko w szkołach i placówkach publicznych. Nie ma też wątpliwości, że regulacje zawarte w art. 165 ust. 2–6 także wprost  wskazują, że dotyczą szkoły publicznej.

Także rozporządzenie MEN z 23 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw uszczegóławiające zasady udzielania wsparcia uczniom-obcokrajowcom, dotyczą szkół publicznych.

Zwolennicy drugiej interpretacji uznają, że ww. przepisy nie wskazują, że dotyczą tylko szkół publicznych. A to nie wyklucza możliwości finansowania wsparcia cudzoziemców w szkołach niepublicznych. Przyjmują, że co do zasady, prawo ucznia-cudzoziemca nie jest ograniczone do szkół publicznych.

Ponadto, wskazują, że art. 2 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych, który określa definicje różnych pojęć używanych w ustawie. I tak pod pojęciem:

• organ prowadzący ‒ należy rozumieć ministra, jednostkę samorządu terytorialnego, osobę prawną niebędącą jednostką samorządu terytorialnego oraz osobę fizyczną prowadzących przedszkole, inną formę wychowania przedszkolnego, szkołę lub placówkę,
• szkoła – należy przez to rozumieć publiczną i niepubliczną szkołę, o której mowa w art. 18 ust. 1 ustawy Prawo oświatowe, publiczną szkołę artystyczną oraz niepubliczną szkołę artystyczną o uprawnieniach publicznej szkoły artystycznej.

Dodatkową naukę języka polskiego w szkołach publicznych organizuje organ prowadzący szkołę (art. 165 ust. 7). W przypadku szkół niepublicznych, które zdecydowały się na przyjęcie uczniów z Ukrainy, organizacja wsparcia dla tych uczniów także należy do organu prowadzącego szkołę niepubliczną. Nie jest to równoznaczne z obowiązkiem finansowania tego wsparcia, na które środki finansowe otrzymuje odpowiednio powiat/gmina.

Także przepisy dotyczące wsparcia uczniów z Ukrainy przybywających do Polski od 24.02.2022 r. w związku z działaniami wojennymi nie rozstrzygają tej kwestii. Z art. 50 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa wynika, że:

• realizacja dodatkowych zadań oświatowych związanych z kształceniem, wychowaniem i opieką nad dziećmi i uczniami będącymi obywatelami Ukrainy, których pobyt na terytorium Polski jest uznawany za legalny, jest zadaniem jednostek samorządu terytorialnego.

Zatem szkoła niepubliczna może, ale nie musi podejmować zadań związanych z kształceniem uczniów z Ukrainy.

Kryterium rozstrzygającym przyznanie godzin dodatkowej nauki języka polskiego jest stopień znajomości przez ucznia-cudzoziemca języka polskiego. Art. 165 ust. 7 ustawy Prawo oświatowe po nowelizacji brzmi:

• „Osoby niebędące obywatelami polskimi, podlegające obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, które nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki, mają prawo do dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego nie dłużej niż przez okres 24 miesięcy”.

Brak jest przepisów przejściowych dotyczących daty początkowej obliczania okresu nauki języka polskiego. Wydaje się, że należy sumować go z nauką rozpoczętą przez poszczególnych uczniów w roku szkolnym 2021/2022. Dodatkowe godziny nauki języka polskiego są realizowane w miesiącach, w których realizowane są zajęcia dydaktyczne w szkole (tj. IX-VI). Jeśli rozpoczęcie ferii letnich przerywa ich realizację, to przerywa się także naliczanie miesięcy. Wznowienie odliczania powróci od września.

DO ZAPAMIĘTANIA

Dodatkowa nauka polskiego może trwać inaczej u poszczególnych uczniów, w tym trwać krócej niż 24 miesiące. Kryterium wyznaczającym wcześniejsze zakończenie jest opanowanie języka polskiego w stopniu umożliwiający korzystanie z nauki w szkole.

Uczniowie z Ukrainy, którzy przybyli legalnie do Polski począwszy od 24.02.2022 r., korzystają ze szczególnych praw określonych w rozporządzeniu MEiN z 21 marca 2022 r. w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy. Rozporządzenie z 8 kwietnia 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy (Dz.U. z 2022 r. poz. 795) dodało § 11a brzmiący:

• „W roku szkolnym 2021/2022 dodatkowe zajęcia lekcyjne z języka polskiego, o których mowa w § 17 ust. 1 rozporządzenia z 23 sierpnia 2017 r., dla uczniów będących obywatelami Ukrainy, są prowadzone indywidualnie lub w grupach liczących nie więcej niż 15 uczniów, w wymiarze pozwalającym na opanowanie języka polskiego w stopniu umożliwiającym udział w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych, nie niższym niż 6 godzin lekcyjnych tygodniowo”.

Rozporządzenie MEiN z 11 sierpnia 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy – wydłuża obowiązywanie przepisu § 11a na rok szk. 2022/2023.

Podstawa prawna:

• Ustawa z 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2021 r. poz. 1082 ze zm.).
• Ustawa z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz. U. z 2022 r. poz. 583 ze zm.).
• Ustawa z 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2021 r., poz. 1930 ze zm.).
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 23 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 1283 ze zm.).
• Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z 21 marca 2022 r. w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy (Dz.U. z 2022 r. poz. 645 ze zm.).
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (tekst jedn.: Dz.U. z 2017 r. poz. 1575 ze zm.).